Je moet niet alles geloven wat je denkt. Sterker nog: het gros van je gedachten moet je als wolken aan je voorbij laten gaan. Je zou trouwens gek worden, wanneer je alles zou geloven. En nog erger: als je er naar zou handelen. Ons verstand kan namelijk alles met elkaar verbinden. We associëren er op los. Zo kan je lekker aan zee op een bankje zitten te genieten van de ondergaande zon en opeens denken aan degene met wie je hier ook zat, maar die intussen overleden is. Je blijheid slaat meteen om in een droevig gevoel. Want gedachten roepen ook weer gevoelens op. Als mens kunnen we alles met alles verbinden. Ons verstand doet niet anders; de hele dag door.

Het is lastig als je steeds maar weer aan dezelfde negatieve situaties of beelden zit te denken. Daar word je – op z’n zachts gezegd – niet vrolijk van. Toch heeft het ook geen zin om je gedachten te vermijden of te onderdrukken. Als je ergens niet aan wilt denken, denk je er juist veel meer aan, blijkt uit onderzoek en ervaring.

In de psychotherapie zijn er verschillende opvattingen, hoe je – met name met negatieve gedachten en gevoelens – om kunt gaan. Je kan bij voorbeeld leren om  bepaalde gedachten een andere betekenis te geven of je kunt bepaalde gedachten en gevoelens laten verminderen door ze – vaak onder begeleiding – stap voor stap juist op te zoeken. Maar er zijn ook meer recentere therapieën met elementen uit de westerse en oosterse denkrichtingen, ook wel de derde generatie cognitieve gedragstherapie genoemd. Ze bevatten een combinatie van acceptatie, effectiever omgaan met gedachten en emoties zonder deze te willen veranderen, en commitment of verbintenis met de waarden waarvoor je wilt gaan. Gedachten en gevoelens ziet men als gasten, die zonder aankondiging bij je op visite komen. Je laat ze zijn, want ze gaan ook vanzelf weer weg, juist wanneer je er niet mee in gevecht gaat en juist wanneer je ze niet probeert te vermijden. Men gebruikt daarbij vaak de vergelijking dat een mens is als een herberg, waar allerlei gasten komen, die je niet hebt uitgekozen. Je ontvangt ze, maar blijft bezig met de dingen die jij belangrijk vindt. Of men gebruikt de vergelijking met een bus, waarop de bestemming staat die jij hebt vastgesteld. Jij bent de chauffeur, maar in de bus zitten allerlei figuren (gedachten) die zeggen dat je een andere kant op moet. Je bedankt ze voor hun suggesties, maar houdt vast aan wat jou als waarden voor ogen staat.

Door deze zienswijzen en methoden schep je ruimte voor wat je met gedachten en gevoelens eventueel zou willen doen in plaats van je te laten meezuigen in de automatische reacties daarop. Want het is zoals de volkswijsheid zegt: De richting van de wind kan je niet veranderen, wel de stand van de zeilen.

Vol bewondering volg ik en spreek ik al jaren mensen, die op een voorbeeldige manier omgaan met een ingrijpende ziekte of heftige tegenslag. Waar halen zij hun kracht en energie vandaan om door te gaan? Hoe kunnen ze zelfs nog meer genieten van het leven dan dat zij daarvoor deden? Is dat wilskracht? Zijn dat bepaalde overtuigingen of ervaringen? Zit dat in hun karakter? Wat is hun geheim of waar komt het eigenlijk op neer, wanneer jezelf onverhoopt tegenslagen moet incasseren of te maken krijgt met lichamelijk of psychisch leed ?

Nieuwe zienswijzen uit de cognitieve gedragstherapie geven op grond van onderzoek een aantal leerzame resultaten. Zo is het een opvallende bevrijding wanneer je vrede sluit met de realiteit die je moet ondergaan in plaats van er mee in gevecht te gaan. Je accepteert de huidige situatie en verspilt geen energie in wat je niet kan veranderen. Je gaat niet in een gevecht met waar je geen invloed op uit kan oefenen. Je duwt het ook niet weg: het is er. Het gaat er om dat je niet bezig gaat met de vraag hoe je ervan afkomt, maar hoe je ermee omgaat en hoe je ermee verder komt.

Dat valt niet mee, want we willen oplossingen en liefst zo snel mogelijk. We denken in maakbaarheid. En tegenslag hoort daar niet bij. Maar als het over deze levenssituaties gaat, heb je te maken met een ander mechanisme en een andere werking. Bij angst verkramp je bij voorbeeld, terwijl je juist iets tegenovergestelds moet doen: ontspannen. Het gaat bij niet te beïnvloeden tegenslag om de bereidheid en durf om je ervaringen toe te laten en te beleven in plaats vanuit je automatische piloot dat wat je ervaart te ontwijken. Het gaat om bewustwording van wat er met je gebeurt, niet veroordelend en negatief, maar vriendelijk en aandachtig naar jezelf, zoals je een ziek kind zou omarmen. Dat geeft ruimte.

En daarnaast is het inzicht belangrijk dat je niet alles moet geloven wat je gedachten je voorschotelen. We kunnen vanuit ons observerende-zelf afstand nemen. Leer naar je gedachten te kijken als naar een film in plaats van je automatisch te laten beïnvloeden en te laten gijzelen vanuit je vaak negatieve gedachten over je situatie. Selecteer wat realistisch is.

Uiteindelijk gaat het om de weg vrij te maken voor nieuwe ervaringen, voor relativering en besef waar het eigenlijk allemaal om gaat. Ook al moet je je verwachtingen bijstellen, je kunt voor nieuwe doelen gaan die energie en voldoening geven, zoals bij voorbeeld gaan doen wat je altijd al wilde of je inzetten voor de mensen van wie je houdt of misschien contact zoeken met diegenen die je al eerder meer aandacht had willen geven. Daarmee verleg je je – steeds weer terugkerende  – gedachten over wat je niet meer hebt of kunt naar dagelijks waardevolle ervaringen. Je probeert je daarop te focussen en daarvan te genieten.

Tegenslag? Een keiharde werkelijkheid en uitdaging tegelijk.

Vanaf mijn vroege jeugd ben ik nieuwsgierig geweest, hoe een mens psychologisch in elkaar steekt. Door studies en ervaringen ben ik dan ook op zoek gegaan. Het is nog niet zo eenvoudig om jezelf een beetje in kaart te brengen. Waar begin je en wanneer valt het kwartje? Waar let je op en wie wijst je de weg, als je er niet uit komt? Raak je niet verstrikt in een wirwar van gevoelens en gedachten? Ik heb er verschillende universitaire studies opzitten en ben heel wat ervaringen rijker, maar als mensen aan mij vragen “Waar heb je het meest van geleerd? dan zeg ik altijd: “van die dingen waar ik doorheen moest”.

Een mens is geneigd het bij het oude te laten. Als je angstig bent, ben je geneigd in je schuilhokje te blijven zitten. Als je je niet kan uiten, blijf je op de oppervlakte. Als je van een bepaalde gewoonte af wilt, blijft het vaak bij een poging en val je weer terug in je oude gedrag.

Interessant is het om allerlei mensen te volgen die door iets moeilijks heen moesten. Hoe hebben ze dat gedaan? Waardoor lukte het? Welke sleutel hebben ze gevonden waardoor ze de kluis van zichzelf konden openen?

Mensen leven vaak in een sluimertoestand maar worden soms opeens wakker geschud. Hun vertrouwde gevoel wordt overhoop gegooid. Ze worden bij voorbeeld plotseling ziek en voelen dat ze hun leven niet meer onder controle hebben. Of ze horen dat hun partner niet meer met hen verder wil. Of ze worden geconfronteerd met een andere moeilijke ervaring. Je raakt in verwarring. Je bent geneigd om je gevoelens weg te drukken, maar dat lukt niet. Het is als die donkere tunnel waar je op vakantie doorheen gaat en waarbij je uitziet naar het licht van het einde van de tunnel.

Maar zoals je steeds meer gaat zien als je eenmaal in een pikdonkere kamer staat, zo kan je ook – zeker met wat begeleiding en adviezen – een ander zicht krijgen op jezelf en je situatie. Door bewustwording van wat er met je gebeurt; door er een andere betekenis aan te geven;  door het uitproberen van nieuw gedrag of een andere aanpak. En ook daar kan je tegen opzien als tegen een berg.

Het doet me denken aan die journalist die een tijdje geleden een interview had met een bergbeklimmer. Die journalist zei: “Man, ik sta al verstijfd, als ik vanaf hier naar boven kijk en zie hoe hoog en steil die berg is”. “Maar – zei die bergbeklimmer.- zo moet je het niet zien” “Ik richt me eerst op de eerste tien meter en dan pas op de volgende tien”. Later wachtte de journalist de bergbeklimmer op en vroeg:  “Hoe was het?” “Nou, – zei hij – het was soms wel afzien, maar het resultaat is dat ik een prachtig uitzicht kreeg, dat ik van mijn leven niet had willen missen. Je moet er even doorheen”.

Wat let je?